فلسفه نماز جماعت

نماز جماعت، اهمیت و آثار آن:

نماز يك عبادت ريشه دار وعميق مى باشد كه در همه اديان بوده وشايد كمتر دينى در اين دنيا موجود باشد كه نماز در آن نباشد(1 ). در قران كريم وسنت مباركه پیامبر(ص) به نماز- كه يك اصل با ارزش وعبادت مهم وازفروع دین مى باشد

د- تاكيد فراوان شده است واز ترك آن مسلمين را به سختى بر حذر داشته است. نماز در حقيقت ستون وپايه دين مقدس اسلام(2 ) و كليد بهشت است وازجمله شایسته ترین اعمال در نزد پروردگار به حساب مى آيد. خداونددر سوره طه مى فرمايد" به یقین من خداوندی هستم كه معبودى جز من وجود ندارد، پس مرا پرستش كن ونماز را براى ذكر من برپاى دار".* خداوند سبحان التزام به امر مهم را در همه حال ودر همه رخدادهای زندگى مورد تاكيد قرار داده است. اسلام وظيفه هر مسلمان را تنها در اين خلاصه نكرده كه به صورت انفرادى در هر جايى وبدور از نماز اجتماع مسلمين يا محيطى كه در آن زندگى مى كند به انجام نماز بپردازد، بلكه به طور جدى به انجام وظيفه الهى نماز به صورت جماعت بويژه در مساجد با ديگربرادران دينى فراخوانده است. بنا براين اسلام برگزارى نمازهاى پنجگانه را به صورت جماعت در مساجد به اين دليل لازم دانسته كه مساجد علاوه بر اين كه پايگاه تجمع مسلمين مى باشد محلى است كه مى توان ديگر مشكلات جامعه اسلامى از قبيل مسايل اجتماعى، اقتصادى، اخلاقى وغيره را مطرح كرد ودرمورد آنها سخن گفت وبراى حل آنها اقدامات لازم را بعمل آورد. باز مى بينيم كه بر مسلمين لازم شده است كه به طور وسيع ترى هفته اى يك بار در نماز جمعه شركت كنند. خداوند در اين باره چنين فرموده است: اى كسانيكه ايمان آورده ايد هر گاه براى نماز در روز جمعه فرا خوانده شديد پس بسوى ياد خدا بشتابيد وهر معامله اى را ترك كنيد، اين براى شما بهتر است اگر بدانيد"(3 ). واز رسول اكرم (ص) نيز روايت است كه فرموده اند: هر كس سه نماز جمعه را بدون عذر واز روى سستى وسهل انگارى ترك نمايد ، خداوند بر دلش مهر مى زند".اين اجتماع بزرگ هفتگى در بردارنده نكات آموزشى فراوان بوده، در حقيقت تجديد پيمان واحياى حس برادرى وبرابرى واستحكام بخشيدن وحدت ميان مسلمين واظهار قدرت وقوت مى باشد تا به دشمنان اسلام نشان دهند كه چگونه در صفوف مرصوص ودوشادوش يكديگر آماده دفاع ازكيان وشأن وشوكت اسلام وآئين اسلام هستند.دراین نوشتار،بطورمختصر اهمیت وآثارنمازجماعت بیان می شود.

*اهمیت و فایده های نمازجماعت

  آئين اسلام،از ابعاد اجتماعى مهمى برخوردار است و با عنايت‏به‏بركات آثار وحدت و تجمع و يكپارچگى،در بسيارى از برنامه‏هايش‏بر اين بعد،تكيه و تاكيد كرده است. یكی ازراه هاوروشهای بسیارمؤثربرای گسترش وتعمیق فرهنگ نمازدرجامعه ،اقامه نمازجماعت است.اصولاًروح جمعی، روح خاصی است.نمازجماعت دارای آثارارزنده ای است.نمازجماعت درمیان مسلمانان،ایجادالفت می كندوباعث تعمیق آن می گردد.این نمازسندانسجام مسلمانان وتبلورانضباط آنهاست ونمونه ارزنده ای ازهماهنگی مسلمانان می باشد.علاوه براین گونه آثاروبركات ،نقش والای نمازجماعت دراقامه نماز،قابل توجه وعنایت است.بطورقطع یكی ازراههایی كه درجامعه ،به نمازجان تازه می بخشدوبه آن قدرت وحاكمیت می دهد،نمازجماعت است.نمازجماعت مایه عظمت اسلام است وبه همین خاطرموردتاكیدقرارگرفته است(4 ). برگزارى نمازهاى روزانه واجب نيز به صورت جماعت و گروهى،يكى از اين برنامه‏هاست.
نمازجماعت به مثابه اقیانوسی از انسانهای خداجوی می باشدكه همچون قطره هایی پاك به هم می پیوندند.نمازجماعت،برنامه ی بندگی ومیدان دلدادگی دلهای حق جومی باشد. جمعه وجماعت،«اهرم قدرت وعزت»مسلمانان است.نمازجماعت،دلها را یكی،اندیشه ها را زلال،امید راافزون،عشق ودوستی را جهت دار،جهتها راخدایی وزندگی را ازتشتت وزشتی پاك میسازد.نمازجماعت،"محور ووحدت"و"معیارمحبت"است ( 5 ).ازآنجاكه دین اسلام دین اجتماعی ودین توحیدوهمبستگی است برای نمازجماعت اهمیت بسیارقائل شده است. درقران مجید نیز به آن سفارش شده است(6 ).نمازجماعت دراسلام مظهریگانگی وبرادری ومهروالفت است وبی آنكه كسی عهده دارنظم آن باشدخود،دارای روح انضباط وترتیب است(7 ).روایات زیادی درموردعظمت این فریضه مهم وجودداردكه به چندمورداشاره میگردد:
از رسول خدا(ص)نقل شده كه:«من سمع النداء فلم يجبه من غيرعلة فلا صلاة له‏» (8) نماز كسى كه صداى اذان را بشنود و بى دليل،در نماز جماعت‏مسلمانان شركت نكند،ارزشى ندارد.
در حديث،تحقير نماز جماعت،به منزله تحقير خداوند بشمار آمده‏است:«من حقره فانما يحقر الله‏» (9) شركت دائم در نماز جماعت،انسان را از منافق شدن بيمه مى‏كند. (10) و براى هر گامى كه به سوى نماز جماعت و مسجد برداشته شود،ثواب‏و حسنه در نظر گرفته شده است. (11) همين كه كسى براى شركت در نماز جماعت از منزل خارج‏مى‏شود،يا در مسجد،در انتظار نماز جماعت‏به سر مى‏برد پاداش كسى‏را دارد كه در اين مدت،به نماز مشغول بوده است. (12) تعداد حاضران در نماز جماعت،هر چه بيشتر باشد،پاداش آن بيشتراست.اين كلام رسولخداست كه فرمود:«ما كثر فهو احب الى الله‏» (13) حديث جالبى در بيان فضيلت نماز جماعت است كه قسمتى از آن‏در رساله‏هاى عمليه هم ذكر شده است.ترجمه تمام حديث چنين است:
اگر اقتدا كننده 1 نفر باشد،پاداش 150 نماز داده مى‏شود.
اگر اقتدا كننده 2 نفر باشد،پاداش 600 نماز داده مى‏شود.
اگر اقتدا كننده 3 نفر باشد،پاداش 1200 نماز داده مى‏شود.
اگر اقتدا كنندگان و امام جماعت‏به 10 نفر رسيدند،پاداش‏72800 نماز دارد.
ولى،همين كه عدد افراد از ده نفر گذشت،حساب آنرا جز خداكسى نمى‏دانداگرتمام آسمانهاكاغذودریاهامركب ودرختهاقلموجن وانس وملائكه نویسنده شوند؛نمی توانندثواب یك ركعت آن رابنویسند (14). در حديث ديگر است:هر كه نماز جماعت را دوست‏بدارد،خدا وفرشتگان او را دوست مى‏دارند. (15) در زمان پيامبر(ص)هرگاه افراد نماز جماعت كم مى‏شدند،آنحضرت به جستجو و تفقد از افراد مى‏پرداخت و مى‏فرمود:شركت درنماز صبح و عشاء،بر منافقان از هر چيز سنگين‏تر است. (16) قرآن نيز،از اوصاف منافقان،بى حالى و كسالت هنگام نماز را بيان‏كرده است. (17 )چرا كه سحر خيزى و حضور در جماعت مسلمين،آن هم ازراه‏هاى دور و در گرما و سرما،نشانه صداقت در ايمان و عشق نمازگزاراست.
رسول خدا(ص)در باره اهميت نماز جماعت،فرمود:
«صلاة الرجل فى جماعة خير من صلاته فى بيته اربعين‏سنة.قيل:يا رسول الله!صلاة يوم؟ فقال(ص):صلاة‏واحدة‏» (18) يك نماز با جماعت،بهتر از چهل سال نماز فرادى در خانه‏است. پرسيدند:آيا يك روز نماز؟فرمود:بلكه يك نماز.
و مى‏فرمود:صف‏هاى نماز جماعت،همانند صف‏هاى فرشتگان درآسمان چهارم است. (19) اولين نماز جماعتى هم كه بر پا شد،به امامت رسول خدا و شركت‏حضرت على(ع)و جعفر طيار(برادر حضرت على(ع))بود.همين كه‏ابوطالب،فرزندش على(ع)را ديد كه به پيامبر اقتدا كرده،به فرزندديگرش جعفر گفت:تو نيز به پيامبر اكرم اقتدا كن و اين جماعت دو سه‏نفرى،پس از نزول آيه «فاصدع بما تؤمر*» بود،كه فرمان به علنى ساختن‏دعوت و تبليغ مى‏داد. (20)

 
*آثار نماز جماعت :

بر پايى فريضه‏هاى دينى به صورت دسته جمعى،علاوه بر پاداش‏هاى فراوانى كه دارد،در زندگى فردى و اجتماعى امت مسلمان نيز،آثارمثبت و فراوانى دارد كه به برخىازآنها بیان می گردد:

1- آثار معنوى نمازجماعت
بزرگترين اثر معنوى نماز جماعت، پاداش‏هاى الهى است كه به چندمورداشاره گردید..روايت است كه شبى،على عليه السلام تا سحر به عبادت‏مشغول بود.چون صبح شد،نماز صبح را به تنهائى خواند و استراحت‏كرد.
رسولخدا(ص)كه آنحضرت را در جماعت صبح نديد،به خانه اورفت.حضرت فاطمه(ع)از شب زنده‏دارى على(ع)و عذر او از نيامدن به‏مسجد سخن گفت.پيامبر فرمود:پاداشى كه بخاطر شركت نكردن درنماز جماعت صبح،از دست على(ع)رفت،بيش از پاداش عبادت تمام‏شب است. (21) رسول خدا(ص)فرموده است:
لان اصلى الصبح فى جماعة احب الى من ان اصلى ليلتى‏حتى اصبح (22) اگر نماز صبح را به جماعت‏بخوانم،در نظرم محبوب‏تر ازعبادت و شب زنده‏دارى تا صبح است.
بخاطر همين فضيلت و پاداش‏هاست كه اگر تعداد نمازگزاران از ده نفربيشتر شود،اگر تمام آسمان‏ها كاغذ،و درياها مركب و درخت‏ها قلم شودو فرشتگان بنويسند،پاداش يك ركعت آنرا نمى‏توانند بنويسند. (23) . و نماز جماعت‏با تاخير،بهتر از نماز فرادى در اول وقت است. (24)

2- آثار اجتماعى نمازجماعت
نماز جماعت،مقدمه وحدت صفوف و نزديكى دلها و تقويت كننده‏روح اخوت است.
نوعى حضور و غياب بى تشريفات،و بهترين راه شناسائى افراداست.
نماز جماعت،بهترين،بيشترين،پاكترين و كم خرج‏ترين‏اجتماعات دنياست و نوعى ديد و بازديد و آگاهى از مشكلات ونيازهاى يكديگر و زمينه ساز تعاون اجتماعى بين آحاد مسلمين است. درچنین اجتماعی نفاقهاوكینه ها،بدبینی هاوبدخواهی هاوهمچنین اختلاف طبقاتی رخت می بنددوجای خودرابه مهروصفا ،برادری وبرابری می دهد

3- آثار سياسى نمازجماعت
نماز جماعت،نشان دهنده قدرت مسلمين و الفت دلها و انسجام‏صفوف است.
تفرقه‏ها را مى‏زدايد،بيم در دل دشمنان مى‏افكند،منافقان را مايوس‏مى‏سازد،خار چشم بدخواهان است.
نماز جماعت،نمايش حضور در صحنه و پيوند«امام‏»و«امت‏» است.

4- آثار اخلاقى،تربيتى نمازجماعت
در نماز جماعت،افراد در يك صف قرار مى‏گيرند و امتيازات موهوم صنفى،نژادى،زبانى،مالى و...كنار مى‏رود و صفا و صميميت ونوعدوستى در دلها زنده مى‏شود و مؤمنان،با ديدار يكديگر در صف‏عبادت،احساس دلگرمى و قدرت و اميد مى‏كنند.
نماز جماعت،عامل نظم و انضباط،صف‏بندى و وقت‏شناسى‏است.
روحيه فردگرايى و انزوا و گوشه‏گيرى را از بين مى‏برد و نوعى مبارزه‏با غرور و خودخواهى را در بر دارد.
نماز جماعت،«وحدت‏»در گفتار،جهت،هدف و امام را مى‏آموزدو از آنجا كه بايد پرهيزكارترين و لايق‏ترين اشخاص،به امامت نمازبايستد،نوعى آموزش و الهام دهنده علم و تقوا و عدالت است.
نماز جماعت،كينه‏ها و كدورت‏ها و سوء ظن‏ها را از ميان مى‏برد وسطح دانش و عبوديت و خضوع را در جامعه اهل نماز،افزايش مى‏دهد.
به خاطر اينهمه آثار است كه به نماز جماعت،آنهمه توصيه شده‏است.حتى نابينايى وقتى از حضور پيامبر،اجازه خواست كه به مسجدنيايد،آنحضرت فرمود:از خانه تا مسجد،ريسمانى ببندد و به كمك آن،خود را به نماز جماعت‏برساند. (25) و نيز،نابينايانى كه اجازه ترك شركت‏در نماز خواستند،رسول خدا(ص)اجازه نفرمود. (26) از طرف ديگر،برخورد شديد نسبت‏به كسانى كه به نماز جماعت‏اهميت نمى‏دهند،نشان ديگرى بر اهميت و سازندگى آن است. امام محمدباقر علیه السلام فرمودند:
من ترك الجماعة رغبة عنها و عن جماعة المسلمین من غیر علة فلا صلاة له
كسی كه از روی بی میلی ،بدون عذر و علت نمازجماعت را كه اجتماع مسلمانان است ترك كند، نمازی برای او نیست(27 ).

5 - اثرات نمازجماعت برروند كارها(28 ):

1 -5 : مشاركت وتعاون:
مشاركت بن مایه نمازجماعت را تشكیل می دهدو برخورداری از روح جمعی دركارها ومشاركت جمعی دركلیه اموراز جمله پیامدهای نمازجماعت می باشد كه تاثیربسزایی در روند روبه بهبود و روبه رشد كارها وبرنامه ها دارد.
اسلام كوچكترین حركتی كه نشانه مشاركت درغمهاو شادیهای دیگران باشد را نشانی از انسانیت دانسته وچنین اعمالی راجزء حسنات می شمارد.بنابراین مشاركت در كارها وداشتن روحیه همكاری همیاری وتشریك مساعی درجمیع امور ازنكات قابل توجهی است كه از روح وجان نمازجماعت دركالبد انسانهای مشاركت جودمیده می شود وآنها در پیشبرد كارها موفق وپیروز می گرداند.شركت درغمها وشادیها،تنگناها وگشایشهای دیگران ازهمه خوب است. ولی ازمدیران خوبتر و گاهی این همدردی وهمیاری واجب میگردد چنانكه در شیوه ی مدیریت مولای متقیان حضرت علی علیه السلام مشاهده می كنیم.
 اسلام یكی ازنشانه های جامعه ی رشد یافته وانسانهایی كه اهل جمع وجماعت هستند را،در همدردی وهمیاری آنها میداند واین را نخست ازمدیران ومسئولان می خواهد زیرا به تعبیر حضرت علی علیه السلام این عمل دو خاصیت دارد یكی اینكه مایه ی آرامش روحی مستمندان وزیردستان است ودیگر اینكه سبب جلوگیری ازسركشی طغیان، ثروتمندان،بالادستان ومدیران خواهد بود.
نمازجماعت تبلور تلاش جمعی برای دستیابی به موفقیت است.یكی ازمهمترین وباارزش ترین جنبه های مشاركت این است كه علاوه برتشویق كارمندان وكارگران به حداكثر تلاش وكوشش،نیروی ابتكار،خلاقیت وسازندگی آنها رانیز شكوفا می نماید.
 ودر شرایط خاص،مدیر مجموعه را دوست،همفكرو یاور صمیمی گروه به حساب آورند،دوشا دوش او فعالانه تلاش و همكاری كنند. حاصل تحقیقات وتجربیات پژوهشگران دلالت برآن دارد كه مشاركت سبب افزایش بازدهی،بالارفتن كیفیت،كاهش تعارضات،كاهش مقاومتهای منفی وافزایش بهره وری مجموعه خواهد شد.اگرمسئول با زیردست خود همدل وهمزبان شود وخود را درموقعیت فكری،شغلی واقتصادی اوتصوركند،بازده وراندمان كارها به شكل قابل توجهی افزایش خواهد نمود.

2 - 5 - مشورت:
یكی دیگر ازفواید نمازجماعت،مشورت است. مشورت،كمك گرفتن از افكار وتجربیات دیگران است كه همین امر موجبات«هم افزا»شدن نیروها وقوه ها را درپی دارد وهم افزایی موجب شكوفایی استعدادها و بالا رفتن پتانسیلهای انسانی شده و درنتیجه موجب گشایش راههای نوین میگردد و"شورا بینهم شورا 38قرار دادن مدیران وكاركنان دركنارهم است كه بدین ترتیب برقدرت و وسعت و عمق بینش ونگرش خویش می افزایند. مشورت خطاها و اشتباهات را به انسان می شناساند و آن آزمایشی است كه از این طریق می توان بر قدرت فكری،دقت نظر،میزان دلسوزی مدیران وكاركنان پی برد.
نمازجماعت به مثابه فرایندی است كه درآن شركت كنندگان درتنظیم برنامه ها،تعیین سیاستها وخط مشی ها وتصمیمات مختلفی كه دارای منشاءاثرمی باشد،همدیگر راتحت نفوذ وتاثیر قرار میدهند.  نمازجماعت،استبداد وعجب وتك روی را كه فراهم آورنده عقب ماندگی دركارها وهلاكت وبدبختی است ، از بین می برد.
نمازجماعت،میزان مقبولیت ومحبوبیت ودرجه ی آنرا در بین مدیران وكاركنان افزایش می دهد ودر ایجاد یك فضای "اعتماد ساز"نقش كلیدی ومهمی را ایفا می نماید.
نماز جماعت،صمیمیت وصفای میان كاركنان ومدیران راافزایش می دهد وآنها را یكدل و"منسجم" می نماید وهمین فضای دوستانه وصمیمانه در رشد وشكوفایی استعدادها وپیشبرد كارها بسیارحائزاهمیت می باشد.
نمازجماعت،روحیه نفاق ودورنگی را كه ازتضاد بین گفتار وكرداربوجود می آید رامی زدایدوبه جای آن بذر دوستی ومحبت می نشاند نمازجماعت ازجهت مسائل روانشناختی نیزحائز اهمیت بوده وانگیزه های مادی كاركنان ومدیران را تبدیل به "انگیزه های الهی"می نماید واضطراب،تشویش وتزلزل رااز مجموعه ی انسانی وسازمانی دورمی نماید. نمازجماعت،روحیه ی"تبعیت،اطاعت وفرمانبرداری را با خود به همراه دارد"كه ازاركان جماعت می باشد.

3 - 5 - نظم وترتیب :

ازدیگرآثارنمازجماعت نظم وترتیب می باشد كه دردل نمازجماعت نهفته است. نظم وترتیب دركارها وداشتن"نظام آراستگی"باعث می شود تا دستیابی به مقصود زودترحاصل گرددودر تنظیم اموروجریان طبیعی كارها،نقشی موثردارد.خلاصه سخن اینكه:
اصل در نماز، به جماعت خواندن است. در نمازجماعت، با مردم، در مردم و از مردم بودن مطرح است، در كنار مردم بدون هيچ گونه امتياز، از هر نژاد و اقليم و در هر شرايط اقتصادى(29 ) .
وجان كلام اینكه:
قطره دریاست،تابادریاست                                ورنه اوقطره ودریا،دریاست
یا به تعبیری دیگر:آهن پیوسته با آهن ربا،آهن رباست.
صفوف مااگرپیوسته باشد                                  ره نیرنگ دشمن بسته باشد

                                                    
پى‏نوشتها:
1 - آیات زیادی مبین این موضوع است(بقره 2 ،3 ،37 ،اسراء78 ،ابراهیم 37 و40 ،مریم55 و31 و30 ،آل عمران 38 و39 ،انبیاء 72 و73 ،یوسف33 ،هود87 ،طه 14 ،ص 31 -33 ،لقمان 17 ،صافات 143 و144 ،
2 - حدیث پیامبراكرم(ص):« الصلوة معراج المؤمن- الصلوة عمودالدین»
3 - سوره جمعه آیه 9
4 - نماززیباترین الگوی پرستش، تالیف غلامعلی نعیم آبادی ص 113
5 - http://www.namaz-defa.ir/content/view/7/1/
6 - «واقیموالصلوة واتواالزكاة واركعوامع الراكعین» سوره مباركه بقره آیه 43
7 - رساله نوین امام خمینی ج1 ص 155
8- وسائل،ج 5 ص 375،كنز العمال،ج 8 حديث 22799.
9- من لا يحضره الفقيه،ج 1 ص 377.
10- مستدرك الوسائل،ج 1 ص 488.
11- كنز العمال،ج 8 حديث 22815 از پيامبر اسلام(ص).
12- كنزالعمال،ج 8 حديث 22818 و 22827.
13- كنزالعمال،ج 8 ص 258.
14- مستدرك الوسائل،ج 1 ص 487،رساله حضرت امام،مسئله 1400.
15- مستدرك الوسائل،ج 1 ص 488.
16- كنزالعمال،ج 8 ص 256.
17- و اذا قاموا الى الصلوة قاموا كسالى(نساء،آيه 142).
18-و 19 مستدرك الوسائل،ج 1 ص 488.
20- مستدرك الوسائل،ج 1  ،ص 689،وسائل،ج 5 ص 373. *سوره حجر-94
21- سفينة البحار،ج 1،جماعت.
22- كنز العمال،ج 8 حديث 22792.
23و 24 توضيح المسائل امام(ره)مسئله 1400.و1402
25- وسائل،ج 5 ص 377.
26- كنزالعمال،ج 8 ص 255.
27 -(امالی شیخ صدوق،ص290)